“İnsan, rüyalar boyunca istikbaldeki yaşamın idmanını yapar” diyen Nietzsche haklıysa istikbalimi pek parlak görmüyorum ben! Çünkü ben rüya görmüyorum. Daha doğrusu görüyorum da gördüklerimi hiç hatırlamıyorum. İstikbalim için çıktığım idmanların büyük çoğunluğunda saha kenarında kütük gibi uyuyorum anlayacağınız... Sabahları baş ucumda, bölük pörçük, ne olduğunu anlayamadığım ve asla hatırlamadığım görüntülere açıyorum gözlerimi. Sanırım hayatım boyunca kimseyle “Dün rüyamda şunu gördüm” diye bir sohbetim olmamıştır. Züleyha mesela her sabah uykudan yepyeni maceralarla dönüyor dünyaya. Ünlü yıldızlarla, dünyanın dörtbir yanındaki kentlerde gezip akla hayale gelmedik şeyler yaşıyor rüyasında.

O yastığa başını koyduğunda yepyeni bir ‘blockbuster’ın içine dalarken ben rüyasız bir cehennemin ortasında, altında ezildiğim bir gerçekliği üzerime çekip uyuyorum her gece.

Gece rüyasında bir kelebek olduğunu gören ancak sabah uyandığında rüyasında kelebek olduğunu gören bir kral mı yoksa rüyasında kral olduğunu gören bir kelebek mi olduğunu bilemeyen bilge Chuang Tzu gibi bir ‘uyanış’ı ben de yaşamak isterdim ama yok işte! Benim görüp görmediğimi bilemediğim rüyalarımın ömrü bir kelebeğinkinden bile kısa! Ancak bu saçma rüyasızlığımdan geçen yıl Covid-19 pandemisinin ilk zamanlarında bir gece ansızın uyanıverdim. Maskemi takmayı unuttuğum için kapatıldığım kapısız penceresiz bir odadan çıkmak için çırpınıp duruyordum rüyamda. Artık nasıl bir istikbalin idmanını yaptıysam uzun zamandır hatırladığım tek rüya bu! Ve -kulakların çınlasın Chuang Tzu- sanki sürekli bu rüyayı görüyormuşum gibi hissediyorum, yani tek bir rüyanın içine mi hapsoldum yoksa olmayan bir rüyayı mı düşleyip duruyorum bilmiyorum.

Geçenlerde, pandemi döneminde insanların rüyalarının nasıl değiştiğini inceleyen bir araştırmayı okurken bu saçma ‘Covid 19 kabusları’ konusunda yalnız olmadığımı görüp huzurla başımı yastığa koydum...

RÜYADA MASKE TAKMAMAK NE ANLAMA GELİYOR?

BBC, beynimizin pandemiyle ortaya çıkan yeni normale nasıl uyum sağladığını anlamak ve Covid 19 salgınının rüyaları nasıl etkilediğini öğrenmek için izleyicilerinden gördükleri rüyaları kendileriyle paylaşmalarını istemiş.

İskoçya'nın Dundee kentinden Fiona Ramage, son zamanlarda çoğu rüyasının arka planının pandemiyle alakalı olduğunu söyleyip pandemi sonrası sık sık gördüğü rüyasını anlatmış BBC’ye: “Plaj boyunca yürüyorum. Deniz köpek balıklarıyla dolu ve ben insanlar niçin sosyal mesafeye dikkat etmiyor diye düşünüyorum. Dünyanın en normal şeyiymiş gibi öksürme korkusu hissediyorum.”

Şili, Santiago'dan Mariela Cortes, Covid sonrası rüyalarının iyice gerçek üstü bir hal aldığını belirtmiş: "Kedilerin köpeklerin bile maske takmasını istediğim oluyor ama takmıyorlar."

ABD'deki Harvard Tıp Fakültesi'nden psikolog Deirdre Barrett da, 22 Mart 2020’de çevrimiçi olarak bir ‘Covid 19 rüya’ anketi başlatmış. Pandeminin ilk dalgası döneminde yaptığı bu kamuoyu araştırmasında 15 bin rüya toplamış. Araştırma sonucunda hazırladığı ‘Pandemi Rüyaları’ kitabında rüya yollayanların üçte ikisinin kadınlar olduğunu söylüyor. Barrett, salgının birinci dalgası dünyayı sardığında birçok kişinin tehdit unsurları içeren rüyalar gördüklerini anlatıyor. Bunlar bazen böcek saldırıları, bazen nefes alamama kabuslar oluyormuş. Daha sonra teker teker ülkeler karantina önlemleri ilan edip okulları kapattığında, hapiste tutulmak ya da ani bir matematik sınavına girmeye mecbur olmak gibi rüya temaları çoğalmaya başlamış. Dr. Barrett, pandeminin altıncı ayından sonra, insanların rüyalarında maske takmayı unutma ya da kalabalık bir yerde başkalarının maskesiz olduğunu görme sayısının arttığını kaydediyor.

SON BİR YILDIR RÜYALARIN ÇOĞU PANDEMİYLE İLGİLİ

Koronavirüs döneminde insanların gördükleri rüyalar üzerine araştırma yapan Lyon Nöroloji Bilimi Araştırmaları Merkezi'ndeki bilim insanları pandemi nedeniyle insanların rüyalarında geçmişe gitme oranında yüzde 35 artış olduğunu tespit etmiş. Araştırmaya katılanların yüzde 15'i eskiye oranla pandemi sırasında daha fazla kötü rüya gördüklerini söylemiş.

İtalya'da ise Uyku Bilimi Merkezi'nin bir araştırmasında karantinada bulunan İtalyanlar’da parasomnia olarak bilinen, uyku sırasında sinirsel ve kasların aktivitesi sonucu oluşan istemsiz fiziksel aktivitenin arttığına dikkat çekiyor.

Din psikoloğu Kelly Bulkeley’in, YouGov üzerinden yaptığı, 3 gün süren ve 2477 Amerikalı’nın katıldığı rüya anketine katılanların yüzde 29’u gördükleri rüyaların normalden daha detaylı hatırladıklarını söylemiş.

McGill Üniversitesi’nden araştırmacı Elizaveta Solomonova ile Kraliyet Ruh Sağlığı Araştırmaları Enstitüsü'nden Rébecca Robillard 12 yaş ve üstü 968 kişinin katıldığı rüya anketlerine katılanların yüzde 37’si rüyalarının hep pandemiyle ilgili olduğunu ve genelde bir görevi tamamlayamadıkları, bir şeyleri eksik yaptıkları rüyalar gördüklerini söylemiş.

Salgının başladığı Çin’in Wuhan kentinde 114 doktor ve 414 hemşirenin katıldığı ve Ocak ayında yayınlanan bir çalışma, sağlık personelinin dörtte birinden fazlasının sık sık kabus gördüğünü ortaya koymuş.

PANDEMİ DÖNEMİNDE UYKU SÜRELERİ ARTTI

Rüya görmedeki (ve rüyaların hatırlanmasındaki) artışın nedenlerinin başında insanların uyku düzenlerinin pandemi nedeniyle değişmesinin büyük etkisi olduğu söyleniyor. Örneğin insanların karantina nedeniyle evde kaldıkları dönemde işe gidip gelmek zorunda olmadıklarından yatakta geçirdikleri süre uzamış. Çinliler’in bu dönemde yatakta kalma süreleri 46, uyku süreleri ise 34 dakika artmış. Finlandiya'da insanların yüzde 54'ü karantinadan sonra daha fazla uyuduklarını söylemiş. ABD'de uykuda geçirilen süre ülke çapında neredeyse yüzde 20 artmış.

Daha fazla uyku en canlı ve derin rüyaların görüldüğü REM uykusunun da artmasına neden olduğundan, görülen ve hatırlanan rüyaların sayısının arttığını söylüyor bilim insanları.

Lyon Üniversitesi'nden araştırmacılar Benjamin Putois, Caroline Sierro ve Wendy Leslie “Koronavirüs krizi döneminde kabusların sıklığının artması, sadece travmatik anıların yeniden hareketlendiğini değil aynı zamanda duyguların düzenlenmesi ihtiyacının da arttığını gösteriyor" diyorlar.

YILLAR BOYUNCA COVİD RÜYASI GÖRÜLEBİLİR

“Gündüz gönülde biriken gece düşte aksırır” diyen Çin atasözünün aksine Londra Queen Mary Üniversitesi'nden Valdas Noreika insanın uyanık ve uyku halindeki zihni arasında çok karmaşık bir ilişki olduğunu söyleyip ekliyor: "Bazı temalar uyanık ve uyur halde olduğumuz zamanlar arasında dolaşır ama günlük yaşamımızda bazı şeyler vardır ki rüyalarımıza hiç girmez. Mesela internette dolaşmak." İnsanların gündüzleri Covid ile ilgili düşüncelerinin rüyalarını nasıl etkilediğini incelemek üzere insanlardan rüya günceleri toplayan Noreika ve çalışma arkadaşları, genellikle bizde güçlü duygular uyandıran şeylerin rüyalarımıza da girdiğini hatırlatıyor: "Pandemi döneminde çok tehlikede hisseden birinin yıllar boyunca bu konuda rüyalar görmesi ihtimali yüksek. Bu çok ilginç ama aynı zamanda üzücü bir şey."

AŞI KORKUSU RÜYALARA DA GİRİYOR

Psikolog Deirdre Barrett pandemi uzadıkça, alınan maske, mesafe gibi önlemlerin rüyalarımızın arka planında normal günlük davranışların bir parçasıymış gibi rol alıp almadığıyla ilgili ellerinde yeterli veri olmadığını belirtiyor: "Genellikle rüyalar hayatı bir gecikmeyle izler. Bu yüzden. o an yaşadıklarımızdan çok geçmişimizden bir şeyleri görürüz. Fakat pandemi sona erdikten sonra uzun bir süre bu döneme ilişkin temaların rüyalarımıza girme ihtimali var. Mesela iki ya da üç yıl sonra, lokantaya gitmişiz de insanlar maskeliymiş gibi rüyalar görürsek hiç şaşırmam!"

Pandeminin bitmesi yolunda hepimize umut olan aşılar da rüyaların parçası olmaya başlamış. Ancak Dr Barrett insanların aşılarla ilgili genelde kötü rüyalar gördüğünü söylüyor: "Aşılar onaylanmaya başladığında rüyalara da girdi ama çoğunlukla olumsuz bir şekilde. Mesela biri aşı olmaya gidiyor ve şırınganın üzerindeki etikette siyanür yazdığını görüyor gibi... Ancak bu durum insanların aşı karşıtlarının etkisinde kalmalarından çok bilinç altlarında genel olarak iğne olmaktan hoşlanmamaları yatıyor.”

Aşı kararsızlığı yaşayan insanların yüzde 11’den fazlasının ‘iğne korukusu’ yüzünden çekinmesi ‘kötü aşı rüyaları’nın nedenini açıklıyor aslında.

AŞIYLA BİRLİKTE RÜYALARA DA UMUT GİRDİ

Dr. Deirdre Barrett araştırmalarında şu ana kadar pandemi rüyalarının yüzde 90'ının olumsuz olduğu sonucuna varmış. Ama son aylarda, virüs sonrası hayatla ilgili az sayıda da olsa umutlu rüyalar görüldüğünü söylüyor.

"İklim ve çevrenin daha iyileştiği, okyanusların daha temiz olduğuna dair rüyalar var. Bazı rüyalarda gerçek olamayacak kadar büyük balinalar kıyıya yakın yüzüyorlar. Bir kadın pandemiden sonra ilk kez dışarı çıktığında balinaların uçmayı öğrendiğini ve gökyüzünde gezindiklerini görüyor."

Tam bu Covid 19 pandemisi günlerinde rüyalarımızdaki değişimlerle ilgili araştırmaları okuduğum günlerde, maskemi takmayı unuttuğum için kapatıldığım kapısız penceresiz bir odadan çıkmak için çırpınıp durduğum rüyayla vedalaştım. Ve önceki akşam rüyamda bir ceylanla uyuduğumu gördüm. Sanırım hayatım normalleşirken hiç görmediğim rüyalarım tuhaflaşıyor! Hayırdır inşallah...